سیاست شرق _ در سال ۲۰۰۵، ریاست جمهوری هند، نشان ویژه‌ای را به پاس خدمات ارزنده او در گسترش زبان و ادبیات فارسی اهدا کرد. این افتخار در کنار جوایز متعدد علمی از دانشگاه‌های هند و ایران و لوح تقدیر بنیاد فارابی، نشان‌دهنده جایگاه رفیع او در جامعه علمی است.

آذرمیدخت صفوی در سال ۱۹۴۸ در قریه شمس‌آباد فرخ‌آباد هندوستان به دنیا آمد. خانواده پدری او از نسل صفویان ایران بودند که در دوره نادرشاه افشار به هندوستان مهاجرت کردند و در علوم دینی و ادبی فعالیت می‌کردند. والدین او به حفظ و ترویج زبان فارسی عشق می‌ورزیدند و پدرش به‌عنوان نخستین معلم زبان مادری او، تأثیر شگرفی بر رشد ادبی و پژوهشی او گذاشت. از سال‌های نوجوانی، آذرمیدخت زیر نظر استادان مجرب در مدارس محلی آموزش دید و به‌زودی نشان داد که علاقه و استعدادی ویژه برای فنون نگارش و تحلیل ادبیات کلاسیک فارسی دارد.

پس از پایان دوره متوسطه، صفوی وارد دانشگاه اسلامی علیگره شد و تحصیلات خود را در رشته زبان و ادبیات فارسی آغاز کرد. او در تمام طول دوره کارشناسی با نمرات ممتاز و مشارکت فعال در اردوهای علمی و فرهنگی، توجه استادان و هم‌دوره‌ای‌های خود را جلب نمود. در کنار دروس نظری، به نسخه‌شناسی متون کهن و نقد تصحیح‌ها علاقه‌مند شد و نخستین مقاله خود را درباره تصحیح نسخه‌ای از دیوان حافظ به چاپ رساند. این تجربه اولیه زمینه‌ساز رویکرد تحلیلی و دقیق او در پژوهش‌های آینده شد.

با کسب مدرک کارشناسی، آذرمیدخت تصمیم گرفت تا تحصیلات خود را در مقطع دکتری ادامه دهد. رساله دکترای او با عنوان «تأثیر متقابل ادبیات فارسی و هندی در دوره سلاطین صفویه» به دفاع گذاشته شد و به‌خاطر عمق بررسی‌های تاریخی و تطبیقی تحسین اساتید را برانگیخت. او در این پژوهش از بیش از چهارصد نسخه خطی فارسی و هندی استفاده کرد و با روش‌های نوین تاریخ نگاری و زبان‌شناسی کامپیوتری، روشی نوآورانه برای تحلیل متون بومی ارائه داد. بدین ترتیب، نام آذرمیدخت صفوی به‌عنوان یکی از چهره‌های پیشرو در مطالعات تطبیقی ایران و شبه‌قاره مطرح شد.

در سال ۲۰۰۶، او مرکز تحقیقات زبان فارسی دانشگاه اسلامی علیگره را تأسیس کرد و به‌عنوان اولین رئیس آن انتخاب شد. این مرکز که زیر نظر ایشان فعالیت می‌کرد، علاوه بر گردآوری و دیجیتال‌سازی بیش از هزار نسخه خطی فارسی، کارگاه‌های تخصصی نسخه‌شناسی و سمینارهای بین‌المللی برگزار می‌نمود. در دوره ریاست او، همکاری‌های پژوهشی گسترده‌ای میان مؤسسات فرهنگی ایران و هند شکل گرفت و پروژه‌های مشترکی برای تصحیح و انتشار متون کهن فارسی اجرا شد. این فعالیت‌ها نه‌تنها به حفظ میراث ادبی ایران کمک کرد، بلکه پل‌های علمی و فرهنگی دو ملت را استوارتر ساخت.

در کنار مدیریت مرکز، صفوی عضویت هیئت تحریریه چندین نشریه معتبر از جمله «قند فارسی»، «ایندو ایرانیکا» و «دانشنامه شبه قاره» را بر عهده داشت. او با دقت و وسواس تمام مقالات ارسالی را بررسی می‌کرد و تأکید داشت که هر پژوهشگر باید اصول استاندارد ارجاع‌دهی و مستندسازی را رعایت کند. سردبیری ویژه مجموعه مقالات سمینار «زبان و ادبیات فارسی در زمان اکبر شاه گورکانی و سلاطین صفویه» که در سال ۱۳۹۵ منتشر شد نیز از جمله مهم‌ترین دستاوردهای اوست؛ مجموعه‌ای هفت‌صد صفحه‌ای که شامل مقالاتی دقیق در تاریخ ادبیات فارسی و هندی می‌گردید.

فعالیت‌های آذرمیدخت صفوی محدود به فضای دانشگاهی نبود؛ او با برگزاری دوره‌های آموزشی آزاد در مراکز فرهنگی و برنامه‌های رادیویی و تلویزیونی برای ترویج فارسی تلاش می‌کرد. در این برنامه‌ها ضمن معرفی نسخه‌های خطی نایاب و خواندن گزیده‌هایی از متون کلاسیک، دانش زبان‌آموزان را تقویت می‌نمود. بدین ترتیب، نسل جدید هندی‌ها با ادبیات غنی فارسی آشنا شدند و انگیزه بیشتری برای آموختن و پژوهش در این زبان پیدا کردند.

در سال ۲۰۰۵، ریاست جمهوری هند نشان ویژه‌ای را به پاس خدمات ارزنده او در گسترش زبان و ادبیات فارسی اهدا کرد. این افتخار در کنار جوایز متعدد علمی از دانشگاه‌های هند و ایران و لوح تقدیر بنیاد فارابی، نشان‌دهنده جایگاه رفیع او در جامعه علمی است. صفوی همواره معتقد بود که پژوهش بی‌واسطه و اخلاق علمی رکن اصلی تولید دانش است و دانشجویانش را به رعایت دقیق قواعد تحقیق و حق نشر و ارجاع‌دهی ترغیب می‌کرد.

شیوه نگارش علمی آذرمیدخت صفوی از ویژگی‌های بارز آثار اوست؛ او متون پژوهشی خود را به زبانی روان اما مستدل می‌نوشت و قواعد دستوری و نگارشی فارسی را با وسواس کامل رعایت می‌کرد. توضیحات او در پاورقی‌ها نه صرفاً برای ارائه مآخذ، بلکه به‌منظور روشن کردن نکات مبهم متون کهن بود. این دقت باعث شده است که مقالات و کتاب‌های او به مراجع اصلی برای دانشجویان و پژوهشگران ایران‌شناسی بدل شوند.

در سال‌های اخیر، صفوی تمرکز خود را بر ایجاد پایگاه‌های داده دیجیتال نسخه‌های خطی گذاشته تا پژوهشگران سراسر جهان دسترسی آسان‌تری به منابع نایاب داشته باشند. او به همراه تیم پژوهشی‌اش در حال توسعه دایره‌المعارف الکترونیکی نسخه‌شناسی فارسی–هندی است که شامل فهرست اعلام، شرح احوال مؤلفان و نقدهای فنی درباره نسخه‌ها می‌شود. این پروژه در صورت تکمیل، تحول عظیمی در مطالعات نسخه‌شناسی به وجود خواهد آورد.

در نهایت، باید گفت که آذرمیدخت صفوی با تلفیق علم و عمل، میراث‌دار و پیشرو در ایران‌شناسی هند بوده است. او با رویکردی جامع به تاریخ ادبیات، نسخه‌شناسی و مطالعات تطبیقی، نقش مهمی در ترویج و پایدارسازی زبان فارسی ایفا کرده و نسل جدید ایران‌شناسان را تربیت نموده است. تلاش‌های او نه تنها موجب ارتقای سطح علمی دانشگاه علیگره شد، بلکه چشم‌انداز روشنی برای آینده مطالعات ایران‌شناسی در هند و منطقه اوراسیا ترسیم کرد.

انتهای پیام

منبع: ایراس