در برزخ تصمیم
در شرایطی که سکون، بن‌بست و بی‌تحرکی بر کل بدنه سیاست خارجی و وزارت امور خارجه ایران سایه افکنده است، این روزها بار دیگر خبرهایی از احتمال ازسرگیری گفت‌وگوهای ایران و ایالات متحده به گوش می‌رسد؛ اخباری متناقض که از یک سو به سفر مقام بلندپایه عمانی به تهران و سپس دیدار مجید تخت‌روانچی، معاون سیاسی وزیر خارجه ایران، در مسقط اشاره دارد و از سوی دیگر با انتشار گزارش‌هایی از سوی رسانه‌هایی چون «بغداد الیوم» و در مقابل، تکذیب رسمی خبرگزاری تسنیم، فضای مبهمی را در تحلیل وضعیت دیپلماسی ایران رقم زده است.
سیاست شرق _ دیپلماسی ایرانی: در شرایطی که سکون، بن‌بست و بی‌تحرکی بر کل بدنه سیاست خارجی و وزارت امور خارجه ایران سایه افکنده است، این روزها بار دیگر خبرهایی از احتمال ازسرگیری گفت‌وگوهای ایران و ایالات متحده به گوش می‌رسد؛ اخباری متناقض که از یک سو به سفر مقام بلندپایه عمانی به تهران و سپس دیدار مجید تخت‌روانچی، معاون سیاسی وزیر خارجه ایران، در مسقط اشاره دارد و از سوی دیگر با انتشار گزارش‌هایی از سوی رسانه‌هایی چون «بغداد الیوم» و در مقابل، تکذیب رسمی خبرگزاری تسنیم، فضای مبهمی را در تحلیل وضعیت دیپلماسی ایران رقم زده است.
وزارت خارجه عمان روز پنجشنبه در بیانیه‌ای اعلام کرد که بدر البوسعیدی، وزیر خارجه این کشور، میزبان مجید تخت‌روانچی بوده است. در این دیدار، دو طرف ضمن بررسی تحولات منطقه‌ای و بین‌المللی، بر ضرورت استمرار هماهنگی‌ها و رایزنی‌های منظم میان تهران و مسقط تأکید کردند. طبق این بیانیه، گفت‌وگوها در چارچوب یازدهمین دور رایزنی‌های سیاسی ایران و عمان انجام گرفته و محور اصلی آن، توسعه همکاری‌های دوجانبه و حمایت از ابتکارهای صلح‌جویانه در منطقه عنوان شده است. به گفته منابع عمانی، دو کشور بر لزوم حل‌وفصل اختلافات از طریق گفت‌وگو، تحکیم ثبات و امنیت منطقه و تقویت مسیرهای صلح عادلانه تأکید کرده‌اند؛ مواضعی که از نگاه ناظران، بار دیگر نقش سنتی عمان را به‌عنوان میانجی میان تهران و واشنگتن زنده کرده است.
در همین حال، پایگاه عراقی «بغداد الیوم» در گزارشی مدعی شد که در میانه تنش‌های منطقه‌ای و توقف طولانی مذاکرات هسته‌ای، ایالات متحده از طریق عمان پیامی رسمی برای تهران ارسال کرده است. این پیام بنا بر ادعای منابع دیپلماتیک، حاوی تمایل واشنگتن به ازسرگیری گفت‌وگوهای متوقف‌شده از ژوئن (خرداد) گذشته بوده و حتی از «عزم رئیس‌جمهور دونالد ترامپ برای دستیابی به توافقی جدید با جمهوری اسلامی ایران» سخن گفته است. بغداد الیوم همچنین گزارش داد که سفر تخت‌روانچی به مسقط در همین چارچوب انجام گرفته و او در جریان اقامت کوتاه خود، با وزیر خارجه عمان، معاون او خلیفه الحارثی، و نیز محمد عبدالسلام نماینده جنبش انصارالله و هانس گروندبرگ، فرستاده ویژه سازمان ملل در امور یمن، دیدار و گفت‌وگو کرده است.
در مقابل این گزارش‌ها، خبرگزاری تسنیم به نقل از یک منبع آگاه، ارسال هرگونه پیام از سوی آمریکا به ایران از طریق عمان را تکذیب کرد و نوشت: «چنین خبری صحت ندارد.» اسماعیل کوثری، عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس هم در واکنش به گزارش بغداد الیوم درباره ارسال پیام آمریکا از طریق عمان برای ازسرگیری مذاکرات، این خبر را «عملیات روانی» دانست و آن را تکذیب کرد.
او با اشاره به بدعهدی‌های مکرر آمریکا گفت: «آمریکایی‌ها زمانی که در حال مذاکره با ما بودند، به مراکز هسته‌ای کشور حمله کردند. ما ده‌ها بار مستقیم و غیرمستقیم با آنها گفت‌وگو کرده‌ایم اما هیچ‌گاه به تعهدات خود پایبند نبوده‌اند.» این موضع‌گیری، اگرچه پاسخی صریح به ادعاهای مطرح‌شده بود، اما به‌زعم ناظران، نه‌تنها از حجم گمانه‌زنی‌ها نکاسته، بلکه بر ابهام فضای دیپلماتیک افزوده است.
سفر کوتاه، اما موفقیت آمیز!
در کنار این گمانه زنی ها، مجید تخت‌روانچی، معاون سیاسی وزارت خارجه پس از بازگشت از عمان به تهران در سخنانی تأکید کرد که «این سفر کوتاه، اما موفقیت‌آمیز بود و سلطنت عمان شریک اساسی و همسایه‌ای قابل اعتماد برای ایران به‌شمار می‌رود». این دیپلمات ارشد کشورمان، روابط تهران و مسقط را «ریشه‌دار و مبتنی بر اعتماد متقابل» توصیف کرد و گفت که «تداوم مشورت‌های منظم با برادران عمانی درباره مسائل حساس منطقه‌ای ضروری است.»
روانچی در بخش دیگری از سخنانش اشاره کرد که «پرونده هسته‌ای نیز از محورهای اصلی گفت‌وگوها بوده و تهران مواضع خود را با صراحت و شفافیت بیان کرده است.» معاون وزیر خارجه ایران تصریح کرد که «هرگونه مذاکره‌ای که نتایج آن از پیش تعیین شده باشد، بی‌معنا است» و با انتقاد از سیاست‌های واشنگتن افزود که «اسرائیل جنگ خود علیه ایران را در میانه مذاکرات آغاز کرد، اقدامی که خیانت به روند گفت‌وگوها بود.»
از سوی دیگر بدر البوسعیدی، وزیر خارجه عمان، در بیانیه‌ای پس از دیدار با تخت‌روانچی گفت که «دو طرف درباره روابط دوجانبه و تحولات منطقه‌ای گفت‌وگو کردند» و بر اهمیت «حل اختلافات از راه‌های مسالمت‌آمیز و از طریق گفت‌وگو» تأکید نمود. این اظهارات در حالی مطرح می‌شود که عمان در سال‌های گذشته نقشی کلیدی در میانجی‌گری‌های منتهی به توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ ایفا کرده بود و اکنون نیز به نظر می‌رسد بار دیگر در پی احیای همان نقش سنتی خود است.
امور خارجه جمهوری اسلامی ایران، در تازه ترین گفت‌وگوی خود که با شبکه الجزیره انجام داده با تأکید بر آمادگی کامل ایران در برابر هرگونه اقدام متجاوزانه رژیم صهیونیستی عنوان داشت که «ما برای همه احتمالات آماده‌ایم و هرگونه تجاوز از سوی اسرائیل را پیش‌بینی کرده‌ایم. در بالاترین سطح آمادگی دفاعی قرار داریم و اطمینان داریم که رژیم صهیونیستی در هر جنگ آینده با شکست دیگری روبه‌رو خواهد شد.» سکادنار دیپلماسی افزود که «ایران از جنگ گذشته تجربه‌های ارزشمندی اندوخته و توانسته است موشک‌های خود را در شرایط واقعی نبرد آزمایش کند.»
عراقچی با اشاره به اینکه اسرائیل تلاش داشت با حمله به تأسیسات نفتی ایران، دامنه جنگ را به منطقه بکشاند، تصریح کرد که «ما توانستیم این جنگ را مدیریت کنیم و مانع از گسترش آن شویم.» وی در ادامه، بنیامین نتانیاهو را «جنایتکار جنگی» توصیف کرد و گفت که «اسرائیل بدون حمایت مستقیم آمریکا هرگز قادر به آغاز چنین جنگی نبود». به زعم وی، «تحولات اخیر نشان داده که اسرائیل دشمن واقعی منطقه است.»
وزیر خارجه ایران در بخش دیگری از سخنانش اظهار داشت که «ما آماده مذاکره برای رفع نگرانی‌ها درباره برنامه هسته‌ای خود هستیم و نسبت به ماهیت صلح‌آمیز آن اطمینان داریم. با این حال، واشنگتن شروطی غیرقابل قبول را مطرح کرده که تحقق توافق را دشوار می‌کند.» مسئول سیاست خارجی تأکید کرد که «ایران هرگز درباره توان موشکی خود مذاکره نخواهد کرد، زیرا هیچ کشوری خلع سلاح داوطلبانه را نمی‌پذیرد». عراقچی ادامه داد که «غنی‌سازی اورانیوم هم متوقف نخواهد شد، چراکه آنچه دشمنان ما در میدان جنگ نتوانستند به دست آورند، از مسیر فشار سیاسی نیز محقق نخواهد شد.»
او ضمن تأکید بر اینکه تهران تمایلی به گفت‌وگوی مستقیم با واشنگتن ندارد، بیان داشت که «در صورت وجود شرایط متوازن، می‌توان درباره مذاکرات غیرمستقیم اندیشید.» عراقچی همچنین درباره خسارات تأسیسات هسته‌ای خبر داد که «مواد هسته‌ای همچنان در محل خود باقی مانده و فناوری هسته‌ای ایران آسیب‌ناپذیر است، گرچه برخی زیرساخت‌ها خسارت دیده‌اند.»
وی در پایان فعال شدن مکانیزم ماشه از سوی اروپا را «غیرقانونی» دانست و تصریح کرد که «هیچ اجماع بین‌المللی علیه ایران وجود ندارد.» به گفته عراقچی، «اولویت سیاست خارجی ما، تقویت روابط با همسایگان است و در عین حال آماده تعامل با غرب هستیم، اما نه تحت فشار و دیکته.» او بار دیگر تجاوز اسرائیل به سوریه را محکوم و بر حمایت ایران از استقلال و تمامیت ارضی آن کشور تأکید کرد.
از ادعاهای تکراری تا خلاء ابتکار عمل
اظهارات اخیر عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، بار دیگر تصویری آشنا از وضعیت سیاست خارجی کشور ارائه می‌دهد؛ وضعیتی که در آن نشانه‌ای از ابتکار عمل، تحرک دیپلماتیک یا طراحی راهبردی دیده نمی‌شود. سخنان تکراری او درباره «آمادگی برای همه احتمالات»، «خطر تجاوز مجدد اسرائیل» و «لزوم مذاکره مشروط و غیرمستقیم با غرب» بیش از آنکه حامل پیام تازه‌ای باشد، نشان‌دهنده استمرار یک سیاست منفعل و واکنشی است که تهران را در برزخ تصمیم‌گیری نگه داشته است.
نکته مهم تر آن است که عراقچی در مجموعه‌ای از موضع گیری های خود، چه در قالب مصاحبه یا سخنرانی تلاش دارد با برجسته کردن چندباره «آسیب به تأسیسات هسته‌ای بعد از حکلات امریکا» و «مدفون شدن مواد ۶۰ درصدی» از حساسیت‌ها و بهانه های واهی برای تجاوز مجدد بکاهد. ولی همزمان طیفی از نمایندگان رادیکال مجلس با طرح مکرر ایده ازسرگیری فعالیت‌های هسته‌ای یا خروج از تعهدات باقی‌مانده برجام، عملاً بر طبل تشنج می‌کوبند. این دوگانگی گفتاری و رفتاری، نه‌تنها راهی به سوی ثبات نمی‌گشاید، بلکه ممکن است زمینه‌ساز حملات و تجاوزات تازه‌ای از سوی دشمنان خارجی شود؛ زیرا هر اظهارنظر نسنجیده یا رفتار هیجانی در داخل، می‌تواند در محاسبات امنیتی منطقه دستاویزی برای اقدام‌های تهاجمی جدید قرار گیرد.
در همین حال، صحنه منطقه‌ای نیز در تعلیق و ابهام مانده است. پیام‌های دیپلماتیک نرم از سوی مسقط که همواره نقش میانجی قابل اعتماد میان تهران و غرب را ایفا کرده با اعزام همزمان مقام ارشد خزانه‌داری آمریکا به خاورمیانه برای پیگیری سیاست فشار مالی و تحریم‌های هدفمند علیه ایران همراه شده است. این هم‌زمانی، نشانه‌ای روشن از راهبرد دوگانه واشنگتن است؛ از یک‌سو باز گذاشتن درِ گفت‌وگو از طریق کانال عمان برای حفظ امکان تعامل، و از سوی دیگر تشدید فشار اقتصادی و سیاسی برای تحمیل شرایط جدید به تهران.
در چنین فضایی، دیپلماسی ایران در میانه دو قطب متناقض در نوسان است؛ از یک طرف تمایل محتاطانه به گفت‌وگو برای مهار بحران‌ها، و در طرف دیگر اصرار بر گفتمان تقابل و ترویج نقش قربانی؛ نتیجه، تکرار چرخه‌ای است که در آن «تکرار» و «انفعال» به‌طور همزمان و متناقض در رفتار دستگاه سیاست خارجی کشور دیده می‌شود. اگر این وضعیت ادامه یابد، خطر آن است که ایران نه به‌عنوان بازیگری تعیین‌کننده، بلکه به‌عنوان واکنش‌گر به تحولات شناخته شود؛ کشوری که به جای هدایت صحنه، در انتظار تصمیم دیگران است. آینده دیپلماسی تهران، در گرو خروج از این سردرگمی و بازتعریف نقش خود در معادله منطقه‌ای و بین‌المللی است./شرق
انتهای پیام
منبع: دیپلماسی ایرانی