سیاست شرق _ داستان کشف اولین میدان نفتی در منطقه خاورمیانه یعنی در مسجدسلیمان، در اوایل قرن بیستم، شاید برای افرادی ساده به نظر برسد، ولی با تکنولوژی، شرایط و امکانات آن روز، تکه‌ ای از تاریخ این سرزمین را نشان می‌دهد که کاشفان اولیه نفت، چه مشکلاتی را پشت سر گذاشته‌اند. 

طرح جایگزین نمودن نفت بجای سوخت زغال سنگ در سال ۱۹٠۴، نیروی دریایی سلطنتی بریتانیا را، بیشتر در این مسیر مصمم نمود تا با توجه به گزارشات و مستندات مختلف، به سوی ایران و جستجو برای یک منبع انرژی بهتر سرمایه گذاری شود.

نفت این منطقه ایران و بین النهرین برای هزاران سال توسط مردم بومی برای روشنایی، ضد آب، دارو و موارد دیگر استفاده می شد. در دهه ۱۸۹٠ دانشمند فرانسوی ژاک دو مورگان نقشه ها و گزارش های خود را از نشت نفت در غرب ایران منتشر کرد. مقاله او در سال ۱۸۹۲ در “Annales de Mines” برای ادوراد کوته، کارگزار تجاری و زمین شناس فرانسوی که مدتی را با دو مورگان در ایران گذرانده بود، مورد توجه خاص قرار گرفت.

 در اکسپوی پاریس در سال ۱۹٠٠ ، کوته به همراه آنتوان کتابچی خان، افسر بلندپایه ایرانی که کشورش را در نمایشگاه جهانی نمایندگی می کرد و سر هنری دراموند ولف، که از سال ۱۸۸۸ تا ۱۸۹۱ به عنوان فرستاده ویژه بریتانیا در تهران خدمت کرده بود، امکان یک صنعت مدرن نفت در ایران را به بحث گذاشته بود و وولف کتابچی خان را به ویلیام ناکس دارسی معرفی کرد.

امتیاز ویلیام ناکس دارسی

دارسی از خدمات مشاوره سر توماس ردوود، مهندس برجسته نفت در لندن استفاده کرد. در مارس ۱۹٠۱ ، دارسی نماینده خود، آلفرد ال. ماریوت را به همراه کوته و کتابچی خان به تهران فرستاد تا برای دریافت امتیاز با دولت ایران ( مظفرالدین شاه قاجار) مذاکره کنند. او همچنین به‌طور جداگانه HT Burls، زمین‌شناسی که برای شرکت Redwood کار می‌کرد، به ایران اعزام کرد تا نشت نفت در مناطقی که توسط دی مورگان نقشه‌برداری شده بود را بررسی کند. همه اینها برای دارسی خبر خوبی بود: گزارش برلز مساعد بود («قلمرو به طور کلی منطقه ای غنی است»)، این در حالی بود که پادشاه ایران، مظفرالدین شاه قاجار، برای تأمین هزینه سفر پرهزینه خود به اروپا به پول نیاز داشت!

قبل از جنگ جهانی اول، در ۷ خرداد ۱۲۸٠ هجری شمسی( ۲۸ می ۱۹٠۱)، امتیاز نفت توسط مظفرالدین شاه امضا شد. به دارسی اجازه اکتشاف، حفاری، تولید و صادرات نفت در ایران (به جز پنج استان شمال نزدیک به روسیه) را برای مدت ۶٠ سال داد. دارسی برای این منظور باید ظرف دو سال شرکتی تشکیل دهد. دولت ایران باید ۲٠هزار پوند به صورت نقدی، ۲٠ هزار پوند سهام از شرکت و ۱۶ درصد از سود حاصل از صاحب امتیاز دریافت می کرد. دارسی اولین شرکت اکتشافی را در خرداد ۱۲۸۲(می ۱۹٠۳ ) با سرمایه ۶٠ هزار پوند تشکیل داد، که  نصف آن را در اختیار داشت.

اولین اکتشافات

دارسی برای عملیات میدانی در ایران، جورج برنارد رینولدز، مهندس انگلیسی را که برای راه آهن هند و در میادین نفتی هلند در سوماترا کار کرده بود، استخدام کرد. شرایط کار در غرب ایران، همانطور که رینولدز به زودی متوجه شد، سخت بود: آب و هوای گرم، محل‌های حفاری دوردست و عشایر محلی به خارجی‌ها در قلمرو خود مشکوک بودند.

 رینولدز مجبور شد کارگران محلی و نگهبانان امنیتی را استخدام کند و به روسای قبایل برای همکاری آنها پول بدهد. او همچنین یک تیم فنی متشکل از حفاری های لهستانی و کانادایی، یک پزشک هندی و یک مهندس سرسخت آمریکایی، CB Rosenplaenter را به عنوان معاون خود گرد هم آورد. جورج رینولدز در میادین نفتی در تگزاس، مکزیک، باکو و آسام کار کرده بود.

سرمایه‌گذاری تازه شرکت نفت او، به زودی رو به اتمام بود و تلاش هفت ساله مهندسان و کارگران شرکت نفت انگلیس و پارس( که بعدا به بریتیش پترولیوم BP تغییر کرد) بدون هیچ نتیجه‌ای درحال جریان بود و ثروت شخصی دارسی به طور کامل تمام شد، او در خطر از دست دادن دو خانه روستایی و عمارت خود در لندن بود. در ایران ، بیشتر کارکنان قبلاً اخراج شده بودند. رینولدز برای آخرین فرصت خود از لندن دستور دریافت کرد: حفاری تا ۱۶٠٠ فوت و سپس توقف کار!

اما در ساعت ۴ صبح، ۵ خرداد ۱۲۸۷ (۲۶ می ۱۹٠۸) مته به ۳۶٠ متری(۱۱۸٠ فوت) زیر زمین رسید و به میدان نفتی رسید، یک فوران بزرگ به ارتفاع ۲۳ متر ( ۷۵ فوت) به هوا پرتاب شد، عاقبت در مسجدسلیمان منبع عظیم نفتی کشف شد و این شهر و ایران را در صدر اخبار جهان قرار داد.

فوران نفت در مسجدسلیمان، زمینه ای شد تا اکتشاف نفت در خاورمیانه سرعت بیشتری بگیرد و شرکت های نفتی در سایر کشورهای منطقه (عراق ۱۹۲۷، بحرین ۱۹۳۲، کویت ۱۹۳۸، عربستان ۱۹۳۸، قطر ۱۹۴٠، عمان ۱۹۵۶، سوریه ۱۹۵۶، یمن ۱۹۸۴) به نفت برسند.

این اولین کشف بزرگ نفتی در خاورمیانه بود و موجی از اکتشاف، استخراج و بهره برداری را در منطقه خاورمیانه به راه انداخت و تاریخ منطقه و جهان را تغییر داد.

مسجدسلیمان پس از نفت

میدان نفتی مسجدسلیمان در استان خوزستان، که قدیمی ترین میدان نفتی در ایران محسوب می شود، بیش از ۶ میلیارد بشکه نفت را در خود جای داده است و همچنان روزانه نفت از آن استخراج می شود. این میدان نفتی، تحت نظارت و مدیریت شرکت ملی مناطق نفت خیز جنوب است که عملیات حفاری و اکتشاف نفت در آن توسط شرکت بهره برداری نفت و گاز مسجد سلیمان انجام می شود. در این منطقه حدود ۳۱۷ چاه نفتی وجود دارد و بین سال های ۱۲۸۷ تا ۱۳٠۶ ( ۱۹٠۸ تا ۱۹۲۸) ، همه نفت ایران از این میدان نفتی استخراج شد.

با فوران نفت در چاه شماره یک مسجدسلیمان، این شهر در کانون توجه ایران و جهان قرار گرفت و بنیاد و هویت شهری جدید مسجدسلیمان با کشف نفت شکل گرفت. مسجدسلیمان به تدریج محلی برای پذیرش مهاجرانی شد که به قصد کسب کار و فرصت های شغلی جدید، به این منطقه سرازیر شدند.

با گذر زمان و اهمیت یافتن بیشتر نفت و محصولات آن، کارخانه ها و صنایع مختلفی چون گوگرد ،نیروگاه تولید برق ، صنایع نظامی، فرودگاه ، پالایشگاه ، بیمارستان های مجهز ، مدارس آموزشی ، مراکز تفریحی و دیگر زیرساخت ها در منطقه ایجاد شد و مستشاران خارجی بسیاری، برای ساخت و راه اندازی صنایع جدید، در آنجا ساکن شدند، ضمن اینکه اثرات تولید نفت، علاوه بر آبادانی و توسعه شهر، شامل سایر نقاط ایران و به ویژه پایتخت نیز شد.

مسجدسلیمان به عنوان محل کشف نفت در ایران و خاورمیانه، هنوز هم و پس از گذشت ۱۱۵ سال، در حال تولید نفت است و با احداث پتروشیمی جدید در این شهرستان، مجددا در مسیر اقتصاد نفتی قرار گرفت تا مردم آن، از این ثروت طبیعی همچنان بهره مند شوند.

سالها شرکت نفت ایران، در توسعه و پیشرفت این شهرستان و مناطق پیرامون آن فعالیت نمود تا طلای سیاه، بخشی از نیازهای مردم این منطقه را نیز بر طرف نماید. هرچند مسجدسلیمان با وجود نفت و تامین خوراک پتروشیمی ها ، همچنان در اقتصاد منطقه بدرخشد، با این حال، اقتصاد این شهر را می بایست به عوامل دیگری چون کشاورزی، صنایع کوچک، گردشگری و توریسم و همچنین با وجود منابع عظیم آبی، متحول نمود تا همچنان یادآور شهری باشد که توسعه ایران از آنجا و با وجود نفت آن، آغاز شد.

انتهای پیام