سیاست شرق _ گزارش‌ها از ارمنستان حاکی از آن است که، روسیه در حال تقویت چشمگیر پایگاه نظامی ۱۰۲ خود، در گیمری در این کشور است؛ مسئله ای که سؤالات بسیاری را در مورد اهداف مسکو برانگیخته است.

هدف این انتقالات به طور رسمی اعلام نشده، اما نسخه‌ها و فرضیه‌های مختلفی در این باره مطرح شده است.

به نظر می‌رسد مقامات روسی امیدوارند که افزایش نیرو و تجهیزات به عنوان ابزاری برای اعمال فشار بر دولت ارمنستان عمل کند. ایروان در حال حاضر در بحبوحه یک شکاف ژئوپلیتیکی فزاینده و تلخ با روسیه قرار دارد که ریشه‌های آن در عدم اجرای تضمین‌های امنیتی کرملین در طول جنگ دوم قره‌باغ است.

برخی ناظران می‌گویند که آخرین دور از اختلافات، نشان‌دهنده‌ی کاهش توانایی روسیه در تحت تأثیر قرار دادن همسایگانش و جلوگیری از تغییر نظم ژئوپلیتیکی در قفقاز جنوبی است. 

برای دهه‌ها، ارمنستان یکی از قابل اعتمادترین متحدان روسیه پس از فروپاشی شوروی بود – شریکی کوچک اما وفادار که در قفقاز جنوبی بی‌ثبات قرار داشت. اما این پیوند مصلحتی اکنون به سرعت در حال فروپاشی است.

امروز، ایروان دیگر زمزمه نارضایتی نمی‌کند. آن را از پشت بام‌ها فریاد می‌زند. و مسکو؟ با طرح‌های قدرت نرم و مانورهای سیاسی ناامیدانه، برای نجات بقایای نفوذ رو به کاهش خود تقلا می‌کند.

دیگر کار از کار گذشته است. ارمنستان دیگر منتظر حامی‌ای نیست که هرگز از راه نمی‌رسد.

این گسست را می‌توان به وضوح در سال‌های ۲۰۲۱ و ۲۰۲۲ ردیابی کرد، زمانی که نیروهای آذربایجانی حملات مرزی به خاک ارمنستان انجام دادند و صدها سرباز ارمنی را کشتند. ارمنستان، به عنوان یکی از اعضای بنیانگذار سازمان پیمان امنیت جمعی (CSTO) به رهبری روسیه، انتظار همبستگی داشت. در عوض، سکوت نصیبش شد. 

امتناع سازمان پیمان امنیت جمعی از مداخله، این توهم را که روسیه به تعهدات خود پایبند خواهد بود، از بین برد. هنگامی که ناگورنو-قره‌باغ، منطقه‌ای که مدت‌ها مورد حمایت ارمنی‌ها بود، در سال ۲۰۲۳ محاصره و سپس به سرعت توسط آذربایجان تصرف شد، نیروهای حافظ صلح روسی بی‌تفاوت ماندند.

ارمنستان نه تنها از روسیه فاصله می‌گیرد، بلکه به طور فعال در حال ساختن پل‌های جدید است. توافق صلح با آذربایجان در حال نزدیک شدن است، توافقی که ممکن است سرانجام مرزهای بسته با ترکیه را باز کند و ارمنستان را از یک پایگاه محصور در خشکی به یک قطب منطقه‌ای تبدیل کند.

ایروان همچنین در حال تعمیق روابط با اتحادیه اروپا و ایالات متحده است. ارمنستان از یک ماموریت مرزی غیرنظامی اتحادیه اروپا استقبال کرده و پیشنهاد مشابهی از سوی روسیه را رد کرده است. این اقدام پس از توافق سال گذشته برای خروج مرزبانان روسی از فرودگاه زوارتنوتس در ایروان و مناطق مرزی کلیدی نزدیک آذربایجان صورت می‌گیرد که نشان‌دهنده دور شدن ارمنستان از کنترل مستقیم مسکو است.

کمک‌های اروپایی، سرمایه‌گذاری و گفتگوهای امنیتی در حال گسترش است، در حالی که دیپلمات‌های آمریکایی بیشتر به ارمنستان سفر می‌کنند. در آوریل ۲۰۲۴، ایالات متحده و ارمنستان گفتگوی استراتژیک جدیدی را با محوریت اصلاحات دموکراتیک و همکاری امنیتی آغاز کردند. اینها فقط تعارفات دیپلماتیک نیستند؛ بلکه طناب‌های نجات هستند.

اینکه پشت این اقدام چه چیزی نهفته است؟ آیا این اقدام با گمانه‌زنی‌ها درباره آمادگی مسکو برای تغییر رژیم در ارمنستان پیش از انتخابات پارلمانی سال آینده مرتبط است؟ یا تهدیدی مضاعف برای کشورهای همسایه ارمنستان محسوب می‌شود؟

تحلیلگر لهستانی: تلاشی برای ارعاب باکو و ایروان که مؤثر نخواهد بود

کنراد زاشتوت، کارشناس لهستانی و متخصص قفقاز از دانشگاه ورشو، معتقد است که تقویت پایگاه گیومری، تلاشی از سوی روسیه برای افزایش فشار سیاسی بر کشورهای منطقه است.

این کارشناس قفقاز توضیح داد: «مسکو هم با ایروان و هم با باکو اختلافاتی دارد. در مورد ارمنستان، روسیه نگران تمایل مقامات ارمنی برای تضعیف روابط سیاسی با کرملین و تقویت روابط با اتحادیه اروپا و کشورهای ناتو است. در مورد آذربایجان نیز، این کشور از نظر اقتصادی مستقل از روسیه و از نظر سیاسی به ترکیه، عضو ناتو، نزدیک است. در نتیجه، نفوذ روسیه در منطقه عملاً به پایگاهش در گیومری محدود شده است.»

او این تقویت نظامی را تلاشی برای ارعاب ایروان و باکو و یادآوری این نکته به کشورهای قفقاز می‌داند که باید منافع مسکو را در نظر بگیرند.

زاشتوت خاطرنشان کرد: «با این حال، این تلاش بعید است که مؤثر باشد. روسیه که درگیر جنگ در اوکراین است، بعید است قادر به انجام عملیات نظامی در قفقاز باشد. این امر تنها در صورت آتش‌بس در اوکراین محتمل‌تر می‌شود.»

پنج سناریوی احتمالی از نگاه کارشناس اوکراینی

ایگور سمی‌وولوس، مدیر اجرایی مرکز مطالعات خاورمیانه در کی‌یف، تأکید کرد که اطلاعات مربوط به انتقال تجهیزات به پایگاه گیومری، سوالات بسیاری را ایجاد کرده و چندین فرضیه را به وجود آورده است:

فرضیه اول؛ حفظ نفوذ راهبردی: روسیه به دنبال تقویت پایگاه ۱۰۲ خود برای حفظ نفوذ راهبردی در قفقاز جنوبی است. این اقدام می‌تواند واکنشی به تضعیف مواضع روسیه در ارمنستان باشد تا مسکو نفوذ خود را یادآوری کرده و از گرایش بیشتر ارمنستان به غرب جلوگیری کند.

فرضیه دوم؛ پیامی به آذربایجان و ترکیه: تقویت این پایگاه می‌تواند پاسخی به روابط پرتنش با آذربایجان و همچنین پیامی به ترکیه باشد که فعالانه از آذربایجان حمایت می‌کند و نفوذ خود را در منطقه گسترش می‌دهد.

فرضیه سوم؛ آمادگی برای بی‌ثباتی‌های منطقه‌ای: این انتقالات ممکن است با آمادگی برای تغییرات احتمالی در منطقه – از جمله درگیری‌های بالقوه یا بی‌ثباتی در ارمنستان، آذربایجان یا گرجستان – مرتبط باشد.

فرضیه چهارم؛ فشار بر دولت پاشینیان: این اقدام می‌تواند بخشی از استراتژی فشار بر دولت نیکول پاشینیان باشد که در سال‌های اخیر به وضوح از مسکو فاصله گرفته و بارها از عدم پایبندی روسیه به تعهداتش در زمینه تحویل سلاح و عدم حمایت در چارچوب سازمان پیمان امنیت جمعی ابراز نارضایتی کرده است.

فرضیه پنجم؛ سناریوی تغییر رژیم: این احتمال وجود دارد که روسیه از نیروهای اپوزیسیون در ارمنستان برای تضعیف مواضع پاشینیان قبل از انتخابات پارلمانی ۲۰۲۶ حمایت کند. اطلاعات دفاعی اوکراین (GUR) پیش از این ادعا کرده بود که روسیه در امور داخلی ارمنستان، از جمله تلاش برای سازماندهی کودتا، دخالت می‌کند.

سکوت ایروان؛ تلاشی برای حفظ توازن شکننده

سمی‌وولوس در پایان نتیجه‌گیری کرد: «به طور کلی، انتقال تجهیزات نظامی به گیومری به احتمال زیاد با تقویت مواضع روسیه در پس‌زمینه عدم قطعیت ژئوپلیتیکی فزاینده در قفقاز جنوبی مرتبط است. فرضیه تغییر رژیم در ارمنستان همچنان اثبات نشده و در کوتاه‌مدت بعید به نظر می‌رسد. مقامات ارمنی نیز احتمالاً برای جلوگیری از تشدید تنش با مسکو و در تلاش برای حفظ توازن شکننده، از اظهارنظرهای علنی خودداری می‌کنند.»

انتهای پیام/