سیاست شرق _ در تقویم‌ ایرانیان که دقت کنیم، چهاردهم تیرماه، به عنوان «روز قلم» نام‌گذاری شده است. روزی برای اهالی قلم؛ برای نویسندگان، مترجمان، منتقدان، پژوهشگران و …، روز مخصوصی که برای پی بردن به اهمیت قلم، نامگذاری شده است.

نام‌گذاری چهاردهم تیرماه، به نام روز قلم، به سال ۱۳۸۱ برمی‌گردد؛ اعضای انجمن قلم ایران، مدت‌ها در پی اختصاص دادن و انتخاب یک روز خاص برای اهالی فرهنگ و قلم بودند، تا در این روز بتوانند برنامه‌های فرهنگی مناسبی برای اهالی قلم برگزار کنند و در اهمیت قلم، سخن گفته شود.

تا اینکه در سال ۱۳۸۱ و پس از بررسی تاریخ‌ و روایت های مختلف، تصمیم بر این گرفته شد که روز قلم که ریشه در فرهنگ و تاریخ ملی ایرانیان داشته است، «چهاردهم تیرماه» از طرف این انجمن به عنوان روز قلم پیشنهاد شده و در نهایت نیز به تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی رسید.

با کمی جست‌وجو در سایت انجمن قلم ایران و گوگل به دو دلیل برای انتخاب چهاردهم تیرماه به عنوان روز قلم می‌رسیم: اولین دلیل آن، جشن تیرگان و به رسمیت شناختن کاتبان در زمان هوشنگ، از پادشاهان پیشدادی است و دلیل دوم روز سیارۀ عطارد یا همان تیر است که به عنوان کاتب ستارگان شناخته می‌شود.

جشن تیرگان و ستایش کاتبان

در تقویم پیشینیان به غیر از ماه‌های سال، برای روزهای هر ماه نیز اسامی خاصی در نظر گرفته می‌شد؛ که این نام‌ها تشابه زیادی به نام ماه‌های سال داشت. به همین خاطر و در هرماه سال، یک‌بار نام آن ماه با نام یکی از روزهای ماه یکی می‌شد. این یکی شدن اسم روز با اسم ماه برای پیشینیان ارزش فراوانی داشت و چنین روزهایی را مقدس شمرده و آن را جشن می‌گرفتند.

برای مثال روز سیزدهم هر ماه را تیر می‌نامیدند و هروقت که به روز سیزدهم تیرماه می‌رسیدند، این روز را روز تیرگان می‌خواندند و آن را با مراسم‌های آیینی جشن می‌گرفتند. روایت‌های بسیاری دربارۀ این روز وجود دارد.

یا اینکه گفته می‌شود در همین روز بود که هوشنگ، از پادشاهان پیشدادی، کاتبان را به رسمیت شناخت و به مردم دنیا دستور داد تا در روز جشن، لباس کاتبان را بپوشند و مقام آنان را عزیز دارند. (آثارالباقیه، ابوریحان بیرونی، فصل نه، عید تیرگان)

عُطارِد، کاتب ستارگان

عُطارِد معروف است به کاتب ستارگان. در اشعار فارسی هم اگر کمی جست‌وجو کنید با مثال‌های فراوانی روبرو می‌شوید که عطارد را کاتب، انشاکننده یا نویسندۀ سیارات دانسته‌اند. ازجمله:

عطارد را همی‌گفتم به فضل و فن شدی غره

قلم بشکن بیا بشنو پیام نیشکر باری

(غزلیات شمس، غزل شماره ۲۵۲۶)

اینکه چرا عطارد را کاتب ستارگان می‌دانسته‌اند، در ظاهر برمی‌گردد به نام دیگر این سیاره؛ عطارد را در گذشته به نام «تیر» نیز می‌شناخته‌اند و به همین خاطر روز تیرگان، یعنی همان شب سیزدهم تیرماه را روز مخصوص سیارۀ تیر (همان عطارد) می‌نامیدند. احتمالاً این نام‌گذاری بی‌ارتباط با جشن تیرگان و به رسمیت شناختن کاتبان به وسیلۀ هوشنگ هم نبوده است.

روز قلم را با فرزندانمان جشن بگیریم

فرزندان هر ملتی، امیدهای آینده و ادامه دهندهٔ راه پر فراز نشیب گذشتگان هستند. آموختن ارزش‌ها و مفاهیم درست به آن‌ها، از مهم‌ترین وظایف ما در عصر حاضر می‌باشد، تا آنان نیز، فرهنگ و هنر را ارزشمند تلقی کنند و علم و دانش را ارج نهند.
روز قلم، بهانه‌ای برای آموختن زندگی و ارزش‌های نهفته در دل آن است، تا کودکانمان نیز، این روز را ارزشمند بدانند و هر آنچه را که به قلم و نوشتن مربوط می‌شود، والاتر و مقدس‌تر از هر پدیدهٔ دیگری در دنیا بدانند.

روز قلم بهانه‌ای است تا فرزندان این سرزمین با تاریخ و فرهنگ اجدادشان آشنا شوند و گنجینه‌ای را که برای آن‌ها به یادگار مانده، به دوش بکشند و آمادهٔ قدم گذاشتن در این وادی گردند.

روز قلم بهانه‌ای است تا کودکانمان بیشتر بخوانند و بیشتر بنویسند و نه تنها سرنوشت خود، که سرنوشت یه کشور را رقم زنند.

خداوند خود را اين گونه معرفي مي كند:«الَّذي عَلَّمَ بِالْقَلَمِ؛ آن كه با قلم آموخت.»

امام علی علیه السلام نیز، در وصف مقام قلم می فرمایند: عقل‌های صاحبان فضیلت، در نوک قلم‌های آنان است.

قلم چیست؟

قلم، زبان عقل و معرفت و احساس انسان‌ها و بیان کننده اندیشه و شخصیت صاحب آن است. قلم، زبان دوم انسان‌هاست. هویت، چیستی و قلمرو قلم بسیار گسترده‌تر از آن است که در بیان بگنجد. هرگونه رشد و پیشرفت، پیروزی و آرامش و معرفت و شناخت، ریشه در قلم دارد. تمدن‌ها، تجربه‌های تلخ و شیرین و علوم با نوشتن ماندگار می‌شوند.
هر کس می‌تواند قلمی را بین انگشتانش بفشرد و فرمانش دهد که بنگارد و هر آنچه را از مخیله صاحب انگشت تراوش می‌کند، بنویسد. قلم، تخریب می‌کند. می‌سازد. واقعیت‌ها را آشکار می‌کند. آشکارها را نهان می‌کند. به واقع قلم، معجزه‌ای جاودان است.

قلم مدرن

در آغاز قرن بیستم، کسی این تردید را به خود راه نمی‌داد که قلم و کاغذ را مهم‌ترین و مؤثرترین ابزار ذخیره سازی اطلاعات بداند؛ زیرا در آن زمان جوامع از نظر اقتصادی و فکری به جامعه‌های کاغذ مدار تبدیل شده بود. اما پایه‌های این باور پس از چندی به لرزه درآمد و با ظهور رایانه، رشد سریع فناوری اطلاعات، تلویزیون، استفاده‌های گوناگون از میکرو فیلم، میکرو فیش و ابزارهای الکتریکی، برتری بی رقیب کاغذ و قلم سنتی، به طور جدی به مبارزه طلبیده شد.
سوگند خداوند در قرآن به نام قلم، گویاترین شاهد بر شرافت و قداست آن است.
همان طور که در طول تاریخ، شکل ظاهری قلم عوض می‌شده است، روز به روز همراه با صنعت رو به رشد نیز تغییر می‌کند. اگر چه هنوز کتاب خانه‌های الکترونیکی و اداره‌های بدون کاغذ و قلم و جامعه‌های بدون کتاب نیامده است و شاید هرگز نیاید، ولی موقعیت ابزار و مواد نوشتنی از بنیاد دگرگون شده است. این دگرگونی در ظاهر قلم‌ها و نوشته‌ها، نه تنها از ارزش قلم و صاحبان آن نمی‌کاهد، بلکه به دلیل انتقال لحظه‌ای نوشته‌ها، هرآینه مسئولیت و وظیفه قلم را صدچندان می‌کند.

جایگاه قلم در اسلام

سوگند خداوند در قرآن به نام قلم، گویاترین شاهد بر شرافت و قداست آن است: «ن وَ الْقَلَمِ وَ ما یَسْطُرُونَ؛ سوگند به قلم و آنچه نویسند.» در جایی که خداوند، صاحب هستی به آفریده‌ای از آفریده‌های خود قسم یاد می‌کند، بشر در چه جایگاهی می‌تواند از ارج و منزلت آن سخن براند. در نخستین ارتباط وحیانی رسول خدا صلی الله علیه و آله با مبدأ هستی در غار حرا، سخن از قلم به میان می‌آید، تا جایی که خداوند خود را این گونه معرفی می‌کند: «الَّذی عَلَّمَ بِالْقَلَمِ؛ آن که با قلم آموخت.»
با سیری در زندگی پیامبر و امامان علیهم السلام می‌توان توجه و اهتمام عملی به نوشتن را از متن سیره آنان دریافت. این قدرشناسی به حدی بود که گاه موجب آزادی اسیران کفار می‌گشت. در صدر اسلام، پس از پایان برخی جنگ‌ها، پیامبر دستور می‌فرمود اسیرانی که به ده نفر از مسلمانان خواندن و نوشتن بیاموزند، آزاد شوند. این عمل در جامعه محروم از تمدن آن دوره، زیباترین و مؤثرترین پیام برای ارج نهادن به جایگاه قلم و علم بوده و هست.

انتهای پیام