سیاست شرق _ مناقشه کنونی بین ارمنستان و آذربایجان جدید نیست، اما این بار، در ابعادی ظاهر شده، که تاکنون دیده نشده است و اهداف جدیدی در نظر گرفته شده است، که پای بازیگران منطقه ای و فرامنطقه ای را نیز به این منطقه مهم، باز کرده است.

درگیری بین دو همسایه بر سر منطقه قره باغ، به سال های ۱۹۱۸ تا ۱۹۲۰ در پی جنگ جهانی اول باز می گردد، اما برای دهه ها، زمانی که اتحاد جماهیر شوروی، هر دو کشور را ضمیمه خود کرد، کاهش یافت و به نوعی همچون “آتشی زیر خاکستر” نگه داشت.

مسکو برای ایجاد آرامش، به منطقه قره باغ کوهستانی، وضعیت خاصی بخشید. این منطقه، در حالی که اکثریت ساکنانش ارمنی بودند، در خاک آذربایجان قرار داشت و از سوی دو کشور آذربایجان و ارمنستان، به دلایل سرزمینی یا قومیتی، ادعای حاکمیت وجود داشت.

هنگامی که هر دو کشور به دنبال فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی مستقل شدند، مسئله قره باغ دوباره در اواخر دهه ۱۹۸۰ مطرح شد و به بحرانی اساسی بین دو کشور و منطقه تبدیل شد.

موضوع اصلی آن است که آذربایجان یک کشور عمدتا مسلمان با ۹۱ درصد جمعیت مسلمان و ارمنستان یک کشور مسیحی ۹۶ درصد است و جمعیت ارمنی در آن زمان که در منطقه قره باغ زندگی می کردند،خواهان پیوستن به ارمنستان شدند.

این امر با مخالفت دولت آذربایجان ولی حمایت ارمنستان مواجه گردید و از سال ۱۹۹۰ تا ۱۹۹۴ باعث درگیری نظامی بین دو کشور و دخالت کشورهای حامی آنها در منطقه شد، که اکنون از آن به عنوان «جنگ قره باغ» یاد می شود.

آذربایجان بین سال‌های ۱۹۹۱ تا ۱۹۹۲ حملات مختلفی را نیز انجام داد و درگیری در منطقه گسترش یافت ، اما در سال ۱۹۹۴، از زمان آتش‌بس، ارمنستان عملاً مالکیت منطقه قره باغ و هفت منطقه مجاور از آذربایجان را به دست گرفت.

کنفرانس مینسک پس از آن به ریاست مشترک فرانسه، آمریکا و روسیه، ترکیه و چندین کشور اروپایی، دو کشور متخاصم را به گفت وگو کشاند.این به یک آتش بس موقت، اما نه یک راه حل پایدار بود.

به دنبال آن درگیری‌های نظامی کوتاهی بین این دو صورت گرفت که اکنون درگیری‌های مرداکت ۲۰۰۸ نامیده می‌شوند. 

در ۳۱ اوت ۲۰۱۰(شهریور ۱۳۸۹)، دو طرف دوباره در مرز درگیر شدند و هر دو طرف، دیگری را به دلیل شعله ور نمودن جنگ، که در آن کمتر از ده سرباز کشته شدند، مقصر دانستند.

این بار روسیه از هر دو کشور خواست تا موضوع را در کازان روسیه حل و فصل کنند، اما راه حل پایداری پیدا نشد.

 در سال ۲۰۱۶، آذربایجان حمله ای را برای تصرف قره باغ آغاز کرد که در آن ۳۵۰ سرباز و غیرنظامی از هر دو طرف کشته شدند، اما دوباره آذربایجان نتوانست به چیزی قابل توجه دست یابد و آنها به طور یکجانبه آتش بس اعلام کردند.

با این حال، از سپتامبر ۲۰۲۰، که هر دو طرف بسیج نیروها را در مرز اعلام کردند. با این حال، طی عملیات ارتش آذربایجان در ۲۰۲۳، قسمت هایی از مناطق تصرف شده توسط ارمنستان و ساکنان قره باغ، پس گرفته شد.

اما در بحران قره باغ، ترکیه از جمله حامیان سرسخت آذربایجان در مقابل ارمنستان است. ایران علی رغم داشتن روابط نزدیک با ایروان، دو کشور را به آرامش، گفتگو و پرهیز از جنگ دعوت کرده است. پاکستان نیز، پس از ترکیه، دومین کشوری بود که از اقدامات آذربایجان در منطقه، حمایت کرد. اما هند، در درگیری قره باغ، از ارمنستان حمایت نمود، تا مسیر ترانزیت هند _ ایران _ ارمنستان به اروپا، همچنان برقرار باشد.

روسیه، بعنوان میانجی اصلی، تلاش کرده، تا هر دو کشور را از حضور خود در قفقاز، بعنوان حیات خلوت سنتی خود، راضی نگه دارد. در این بین، اسراییل، به دلیل حضور در قفقاز و بهره گیری از موقعیت حساس آذربایجان نسبت به ایران، از باکو حمایت نظامی نمود تا بتواند، پایگاهی را در نزدیکی مرز ایران، احداث کند.

اما امریکا، که تاکنون اقدامی عملی در حمایت از ارمنستان انجام نداده بود، الا اینکه رئیس مجلس نمایندگان آمریکا سفری به ایروان داشت، با انجام رزمایش نظامی مشترک با این کشور، در حال ورود به مسئله قره باغ و حیات خلوت روسیه است؛ هرچند که نظر می رسد که این اقدام ایروان برای کشاندن واشینگتن به منطقه، مورد دلخواه مسکو، تهران و آنکارا نباشد. مسئله ای که می تواند موجب حساسیت بیشتر این کشورها و حتی مسائلی برای دولت پاشینیان در آینده گردد.

انتهای پیام